مفاهیمی که سوره های قرآن کریم با آن آغاز می شوند ، به عنوان مطلع سخن و مفاهیمی که در قسمت پایانی سوره ها قرار دارند ، به عنوان نتیجهگیری ، خلاصه و یادآوری مفاهیم سوره ، دارای ارزش و نیرومندیِ خاصّی هستند که نباید از دید محقّقان بیدار دل قرآن کریم مخفی بماند .

آغاز سوره ها :

سوره های قرآن کریم که با تعبیرهای گوناگون شروع شده اند که عبارتند از :

ستایش خدا :

1-      سوره های حمدّیه (حامدات – تمحید ) : « حامدات » اسم فاعل و جمع « حامد » از واژه « حمد » است یعنی حمد کنندگان ، « تمحید » نیز مصدر است از واژه حمد و به معنای خدا را حمد و ثنا کردن است . پنج سوره از سورههای قرآن با حمد و ثنای الهی و با جمله « الحمدالله » آغاز می شوند که عبارتند از : « فاتحه ، انعام ، کهف ، سبأ ، فاطر »

2-      سوره های تبارکیّه : که با « تَبارَک » آغاز شده اند : « فرقان و مُلک »

3-      سوره های مُسبّحات : « مسبّحات » جمع « مُسبّح » و از مصدر « تسبیح » به معنای تسبیح کنندگان است . تسبیح یعنی تنزیه و تقدیس خدای متعال از تمام عیوب و کاستی ها و از هر چیزی که لازمه آن عجز و نیاز مادّی و جسمانی بودن است . هفت سوره از سوره های قرآن کریم با مشتقّات کلمه « سبحان » شروع می شود که عبارتند از : اسراء ، حدید ، حشر ، صفّ ، جمعه ، تغابن ، اعلی

سوره های مخاطبات (نداها)

 «مخاطبات » جمع مخاطب است که از « خطاب »ریشه گرفته و به معنای ندا کردن و صدا کردن کسی و یا چیزی است . بعضی از سوره های قرآن با کلمه « یا »و « اَیّها » که حرف ندا و خطاب است آغاز می شوند و این گونه سوره ها را « مخاطبات» و یا « خطابات  »می نامند . این گونه سوره های قرآن ده سوره را در بر می گیرند که پنج مورد خطاب به رسول اکرم (ص) است :

احزاب ، طلاق ، تحریم ، مزّمّل و مدّثر . و پنج مورد نیز خطاب به اُمّتها و انسان ها است : نساء ، مائده ، حج ، حُجرات و ممتحنه .

سوره های اَقسام (سوگندها ) :

در 23 سوره و 83 آیه قرآن سوگند آمده است که خداوند به علل و مصالح مختلفی در آن سوره ها به ذات اقدس خود و یا کتاب آسمانی و یا یکی از موضوعات مادی و یا معنوی جهان آفرینش سوگند یاد کرده است . در 23 سوره از 114 سوره قرآن کریم با سوگند آغاز می شود که آنها را « سوره های اقسام » می نامند . بعضی از آنها مستقیماً با قسم آغاز می شوند و بعضی دیگر ، جمله سوگند به همراه حروف مقطعه سرآغاز سوره ها شروع می شوند . این سوره ها عبارتند از :

یس ، صافات ، ص ، زخرف ، دخان ، ق ، ذاریات ، طور ، نجم ، قلم ، قیامت ، مرسلات ، نازعات ، بروج ، طارق ، فجر ، بلد ، شمس ، لیل ، ضُحی ، تین ، عادیات ، عصر .